Aslında bu yazı daha erken yazılmalıydı, farkındayım ama kendimi bu tür büyük bir oyunu inceleyecek ya da hakkında bir şeyler karalayacak kadar yeterli görmediğimden yazılmadı. Hâlâ yeterli görmüyorum, orası ayrı ama bir şekilde başlarsak devamı da gelir. :)
Başlamadan önce birkaç şey belirtmek istiyorum. Bunlardan ilki bu klasik bir hikaye şöyle, oynanış böyle, grafik uzayda tarzı bir inceleme olmayacak, ki başlıkta da inceleme yazmıyor fark ettiğiniz üzere. Bu yazı daha çok The Last of Us Part I’in erişilebilirliğinden ve diğer firmaların oyunlarına hangi özellikleri koyarsa biz görme engellilerin daha rahat oyunları oynayabileceğimizden bahsedecek. İkinci ve son bahsedeceğim husus ise Screenshot’lar. Normalde oyunu oynarken 80 küsur Screenshot almıştım ama NVIDIA JPG ya da PNG formatında çıktı vermektense JRX formatında çıktı vermiş, bu sebeple herhangi bir Screenshot koyamayacağım.
Bu İçerikte Ne Var?
Sony’nin erişilebilirlik geçmişi!
2019 Yılında The Last of Us Part II’nin çıkışı, Sony’nin erişilebilirlik macerasını başlatmıştı. O zamanlar görme engelli oyuncuların oynayabildiği oyunlar ise Templerun tarzı sonsuz koşu oyunları, ekranda hiç bir görüntü olmayan Pokemon çakması oyun olan Manamon, yine ekranda hiç bir görüntü olmayan ama görme engelli oyuncuları ilk kez sıra tabanlı RPG ile tanıştıran A Hero’s Call’dan öteye gidememişti. Sony ise görme engellilerin de bu tarz büyük çaplı bir oyunu da oynayabilmelerini istemiş olacak ki ilk erişilebilirlik barındıran, oynadıktan sonra diğer oyuncular ile sohbet edebileceğimiz, başkası bizi konsol başında gördüğünde (Part I için PC başında da görebilirler) siyah ekranlarla karşılaşıp ne yapıyorsun diye sormayacağı bir oyunu piyasaya sürdü.
Part II, ilk duyurulduğunda benim zaten PC’ye çıkmayacak diye hiç bir beklentimin olmadığı bir oyundu. Çıktığında ise erişilebilirliğe önem verdiklerini gördüğümde keşke PS4’üm olsaydı dediğim bir oyuna dönüştü. Çünkü oyunda Navigation Assist, Aim Assist, ekran okuyucu ve benzeri tonla erişilebilirlik özellikleri bulunduğunu öğrenmiştim. Tek bir özellik eksikti, o da Audio Description’dı ama onu da şimdilik sadece PS5’e çıkan Remaster ile eklediler.
Peki o kadar Navigation Assist, Aim Assist, Audio Description falan dedim. Nedir bunlar? Bahsedeyim.
Evet, bahsedersek linç yiyeceğimiz özellik diye özellikle belirttim çünkü geçtiğimiz haftalarda Part I’i tekrar oynarken Twitter’a nasıl oyun oynadığımızı göstermek amaçlı bir Navigation Assist kesiti attım ve başıma gelmeyen kalmadı. Ama bu başka bir videonun konusu. :)
Navigation Assist, günümüzde bazı oyunlarda bulunan bir yön gösterme özelliği. Tek bir tuşa bastığınızda görev nerede ise sizi o tarafa doğru yönlendiriyor ve sizin herhangi bir şekilde sağ ya da sol dönüş yapmanızı gerektirmeden düz gitseniz bile göreve doğru gitmenizi sağlıyor. Duvara doğru gittiğinizde tekrar tuşa basarsanız, yine göreve doğru dönüyorsunuz ve yürümeye devam ediyorsunuz. Ara navigasyon noktalarında ve farklı navigasyon işareti gerektiren yerlerde daha farklı ses ipucu çalarak nerede olduğunuzu daha rahat anlamanızı sağlıyor. Örneğin suya girdiğinizde tuşa basarsanız, sanki baloncuk çıkartıyormuşsunuz gibi bir ses ipucu veriyor ki suya girdiğinizi anlayın. Düştüğünüzde öleceğiniz bir yükseklikteyseniz, siz daha tuşa basmadan farklı bir ses ipucu ile sizi uyarıyor. Aşağı atlamanız gereken bir yerse, yine tuşa basmadan farklı ses ipuçlarıyla sizi uyarıyor. Gittiğiniz yerde yol yoksa da, tuşa bastığınızda hata ipucu çalıyor. Merdivenler, çıkıntılar, kapılar, kısacası oyunda gidilebilen her yer için farklı ses ipuçları veriyor Navigation Assist.
Bazı oyunlarda ise tek bir tuşa basarak yönü direkt bulmak yerine, gitmeniz gereken yöne göre farklı ses ipuçları çaldırarak doğru yolu bulmanızı sağlıyor. Lost and Hound buna bir örnek. Ha düzgün çalışıyor mu o oyunda? Açıkçası hayır.
Navigation Assist’i daha nasıl açıklayabilirim açıkçası aklıma gelmiyor ancak, telefonunuzda Google Maps’i açıp gideceğiniz yerin konumunu bulduğunuzda devreye giren ve size kaç metre sonra hangi yöne döneceğinizi söyleyen nabigasyon hizmetini örnek verebilirim sanırım.
Bir örneğini de alta bırakmaya çalışacağım, umarım video olarak bırakmayı başarabilmişimdir. :)
Her oyunda Navigation Assist diye bas bas bağırıyorum, işte TLOU'ın Navigation Assist'i. X'e bastığım sürece gideceğim yöne dönüyor ve bana sadece W'ya basmak kalıyor. Her 3D kontrol şemasına sahip olan oyunda benim gibi oyuncuların oynayabilmesi için gerekli bir özellik. pic.twitter.com/kU8LZQQLGx
— Hax0r1! (@0451__) February 27, 2024
Yalnız o kadar Part II’den bahsedip Part I videosu koymam da biraz garip oldu he. :)
Duyunca herkesin şaşırdığı özellik: Audio Description!
Audio Description (sesli betimleme,) sinematiklerde hangi olayların, nasıl gerçekleştiğini, kim tarafından yapıldığını ve daha pek çok şeyi açıklayan bir özellik. Bu sayede görme engelli oyuncular olarak sinematikleri seyredip oyuna geçmeyi beklemek yerine, sinematiklerde olan olayları da anlayabiliyoruz ve hikayenin asıl içeriğini de öğrenebiliyoruz.
The Last of Us Part II ilk çıktığında bulunmayan, sonrasında Remaster ile eklenen bir özellik demiştim hatırlarsanız yukarıda. Part I’de ise çıkışıyla birlikte gelen bir özellik. Üstelik bir ekran okuyucuya seslendirilmeyen, tamamen gerçek ses sanatçılarının seslendirme yaptığı bir özellik. Bazı oyunlarda ise bu özellik ekran okuyuculara bırakılıyor. Pentiment, As Dusk Falls ve 1428: Shadows Over Silesia bunlara örnek verebileceğim oyunlar. Gerçi Pentiment’ta sinematiklerde Audio Description yok ama neyse, oyun da fazla sinematikten oluşmuyor zaten.
Özelliği daha rahat anlamanız için ise şöyle anlatmam daha doğru olur sanırım. Storytell’de bulunan sesli kitaplar gibi.
Alta hem Türkçe hem de İngilizce videolarını bırakıyorum.
İngilizce:
The Last of Us'ta sinematik açıklama bir diğer değişle Cinematic Description. Sinematiklerde görsel olarak gerçekleşen olayları bir ablamız görme engelliler için betimliyor. pic.twitter.com/koCUtNZKqq
— Hax0r1! (@0451__) February 28, 2024
Türkçe:
The Last of Us Sinematik açıklama ama bu sefer Türkçe. Dediğim gibi Türkçe olarak ta bu özellikler var ve sesli betimleme yapan ablamız makine falan değil. Bildiğiniz, düz ses sanatçısı. Biraz da Türkçe oynayayım. :) pic.twitter.com/fj3F67b7cU
— Hax0r1! (@0451__) March 1, 2024
Konsol oyuncularının yabancılık çekmeyeceği özellik: Aim Assist ama daha gelişmişi!
Aim Assist, Konsolda FPS oynanmaz döneminden FPS konsolda da oynanıyormuş dönemine geçiş yapılmasını sağlayan Halo: Combat Evolved’dan beri hayatımızda. The Last of Us Part I ve Part II ise bu özelliği alıp, görme engelli oyuncular için daha iyi bir hale getirmiş.
Özellik silahı düşmana doğrulttuğunuzda düşmanın neresine doğru nişan aldığınıza göre farklı, düşmana ateş ettiğiniz bölgeye göre farklı, yakınlık ve uzaklığa göre farklı ses ipuçları ile destekleyerek görme engelli oyuncuların düşmana rahatça ateş etmesini sağlıyor. 1428: Shadows Over Silesia’da ise yakınlık ve uzaklığa göre farklı ses ipuçları çalarak düşmana nasıl yaklaşacağınızı size bırakıyor. Açıkçası iki sistem de muhteşem sistemler ve harika çalışıyorlar.
The Last of Us Part I’de gizli giderken Navigation Assist ve Aim Assist ile düşmanı ok ile de avlayabiliyoruz. Gizli giderken ise ayrı bir başlık açmaya gerek duymadığım görünmezlik pelerini devreye giriyor. Bu sayede düşmanların bizi görmesi baya zorlaşıyor.
Aim Assist ile düşman vurduğum videoları ve Stealth videolarını alta sırasıyla bırakıyorum.
O da var dur atayım.pic.twitter.com/EqGQUEPXEc
— Hax0r1! (@0451__) March 9, 2024
Bu da The Last of Us'ta ok ile erişilebilirlikli adam vurmaca. Temelde silahlı Combat için erişilebilirlik nasıl işliyorsa aynı şekilde işliyor. pic.twitter.com/sj7xGYkCgg
— Hax0r1! (@0451__) February 29, 2024
The Last of Us Ellie ile Accessibility Stealth. Valla son bir daha atmıcam. pic.twitter.com/U0t73SJziO
— Hax0r1! (@0451__) March 5, 2024
Görme engellilerin bilgisayarlarından ve telefonlarından alışkın olduğu özellik: Screen Narration (ekran okuyucu)
Ekran okuyucular uzun zamandır hayatımızda. Bunun oyunlara eklenmesi ise The Division 2 ile başlamış olsa da sadece menüyü okuması bakımından hayal kırıklığıydı. Sony diğer özelliklerde olduğu gibi ekran okuyucuyu oyunlarda kullanmayı da bir adım öteye taşımış. Sony, oyunlarda kullanmak için hem Türkçe hem ingilizce olmak üzere iki farklı ekran okuyucu tasarlamış. Bu ekran okuyucular ise oyun esnasında menülerde gezindiğinizde sesli dönüt veriyor, oyun esnasında gideceğiniz yönü bulamadığınızda altta çıkan ipucunu seslendirip görevi tekrarlıyor, oyun esnasında bulduğunuz notları okuyor, Crafting menüsünde eşyayı yaparken nelere ihtiyacınız olduğunu söylüyor, bulmacaların görme engellilere uygun olup olmadığını söylüyor ve daha fazlasını okuyor. The Last of Us’tan sonra diğer oyunlarda da buna benzer özellik görsek te Windows’un kendi ekran okuyucusundan yardım alıyorlar, ya da o kadar da üzerine düşülmemiş oluyor. Mortal Kombat 1 ilk çıktığında çağın oldukça gerisinde kalan ve ne söylediği anlaşılmayan bir ekran okuyucu ile çıkmıştı. Sonradan düzgün bir ekran okuyucu eklendi fakat aynı ekran okuyucuyu Microsoft hâlâ Minecraft Legends’da kullanmaya devam ediyor.
The Last of Us Part I Navigasyon erişilebilirlik ayarlarını gösteriyorum ama bu sefer ayarlar menüsünden. Hangi ayarlar var diye daha rahat bakabilirsiniz ve ne işe yaradıklarını duyabilirsiniz. Daha bazı ayarları oynarken göstereceğim yerlere gelmediğim için böyle yaptım. pic.twitter.com/0pJ16MmYeW
— Hax0r1! (@0451__) March 2, 2024
Diğer özelliklerin hepsi bu özelliklerden yardım alıyor. Örneğin erişilebilirlikli bulmaca çözme, Navigation Assist ile rahatça yapılıyor. Eşya Loot’lamak ve benzeri özellikleri ise normal gören oyuncular da menüden açıp kullanabiliyorlar.
Diğer firmalar ne yapmalı?
Açıkçası zaten yazı boyunca diğer firmaların ne yapması gerektiğini anladığınızı düşünüyorum. İster yolu tarif etmek olsun ister direkt karakteri o yöne döndürmek olsun Navigation Assist koymalılar, Aim Assist’i geliştirmeli, görme engelli oyunculara daha rahat nişan alabilecekleri ve düşmanı etkisiz hale getirebilecekleri özellikler sunmalılar, Audio Description’a özen gösterip sinematiklerde görme engellilerin de ne olduğunu anlamasını sağlamalılar ve daha erişilebilir bir oyun ortaya koymalılar.
Halihazırda EA, Star Wars Jedi: Survivor’a erişilebilirlik özellikleri eklemeye devam ediyor fakat söz verdikleri ekran okuyucu özelliği hâlâ eklenmedi. Granblue Fantasy: Relink’te Navigation Assist bulunuyor, ancak kasaba ve gemilerde çalışmıyor. Sadece asıl görev mekanlarında çalışıyor ancak bazı görevler gemide geçiyor ya da birini takip etmemiz gerekiyor ve Navigation Assist devre dışı kalıyor.
Geliştiriciler oyuncuların geribildirimlerine önem vermeliler. Granblue için hem İngilizce, hem Japonca erişilebilirlikle alakalı sorunların olduğunu belirten Tweet’ler atıldı ancak geliştirici firmanın umurunda olmadı.
Söz verdikleri özellikleri getirmeliler.
Erişilebilirliğe biz oyuncular kadar firmalar da önem vermeli. Her oyun için acaba bu oyunu oynayabilecek miyiz? diye düşünmeden, mod yapılmasını beklemeden, çıktığı gibi oynayabileceğimiz oyunların olmasını diliyorum.
Görüşmek üzere!
